2022 Denizli Tütün Üretimi ve Piyasası
Giriş: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2021 yılı Bitkisel Üretim İstatistiklerine göre Türkiye tütün üretiminde Denizli ikinci, Ege Bölgesi üretiminde birinci durumdadır. Türkiye’de üretilen 71.497 ton tütünün 12.013 tonu Denizli’de üretilmiştir. 2021 yılında en fazla tütün üretimi yapılan il 17.910 ton ile Adıyaman olurken, üçüncü 11.266 ton ile Manisa olmuştur. 2022 yılında Denizli’de 8.750 üretici, 206 bin dekarda tütün üretimi yapmıştır.
Acıpayam, Bekilli, Beyağaç, Buldan, Çameli, Çivril, Güney, Kale, Tavas, Bozkurt, Pamukkale ve Serinhisar olmak üzere 12 ilçede tütün üretilmektedir. Enaz üretim Serinhisar, Pamukkale ve Bozkurt İlçelerindedir. Kale, Tavas, Acıpayam ve Beyağaç İlçelerinde Denizli tütün üretiminin yaklaşık %82’si yapılmaktadır. Önceki yıllarda tütün üretimine alternatif olarak kekik, lavanta ve adaçayı gibi ıtri ve tıbbi bitkiler ile son yıllarda çerezlik ve yağlık ayçiçeğinin tütün üretim alanlarına girmesiyle her geçen yıl tütün üretici sayısı ve üretim alanları azalmaktadır.
Sözleşme Bilgileri: Tütün, 4733 sayılı Tütün Kanununa göre 2002 yılından bu yana yazılı sözleşme esasına göre üretilmektedir. 2022 yılında Denizli’de Tarım ve Orman Bakanlığı Tütün ve Alkol Daire Başkanlığından (TADB) “Tütün Ticareti Yetki Belgesi” olan 8 tütün şirketi sözleşme yapmıştır. Bu şirketler “TTL, Socotab, Alliance One, Sunel, Prestij, Özege, Oriental Link ve 5 KA” olarak sıralanabilir. Tütün şirketleri üretim döneminde üreticilere avans ödemesi yapmakta ve üretimi takip etmektedir. Geçen yıl Ege Bölgesi tütün üretiminin 33,4 bin ton olması alıcı şirketleri hareketlendirmiş, dağıtılan avans miktarları yükseltilmiştir. Tütün üreticileri, yaptıkları sözleşme miktarına göre toplamda alacakları paranın % 60-75’ini avans olarak almıştır. Sözleşmelerin fiyat ve özel şartlar bölümü şirketler tarafından belirlenmektedir. 7 kalite değeri üzerinden yapılan sözleşmelerde, 1. kalite fiyatı kilogramı 55,00 TL olarak yer almaktadır. 2021 yılı alımlarında tütün şirketleri, gerçekleşen tütün fiyatlarına ilave prim ödemesi ile alımları tamamlamışlardı.
Üretim: İlimizde tütün üretimi fidelik yerlerinin hazırlanması ile Şubat-Mart aylarında başlamakta, tütün tohumları fideliğe ekildikten yaklaşık 60 gün sonra fideler dikim büyüklüğüne ulaşmakta, Nisan-Mayıs aylarında tütün dikimleri gerçekleşmektedir. Dikimden 45-50 gün sonra kırımlara başlanmakta, kırımları yapılan tütünler tütün kurutma seralarında kurutulmakta ve böylece üretim sezonu tamamlanmaktadır. Tütünün tarla devresi 3,5 – 4,5 ay devam etmektedir. Köy çeşidi tütün tohumlarının yanında Tarım Bakanlığı üretimi sertifikalı Akhisar 97, İzmir Özbaş, Sarıbağlar 407 ile tütün şirketlerinin dağıttığı sertifikalı Birlik 124 ve Birlik 128 gibi İzmir menşe tütün tohumu çeşitleriyle üretim yapılmaktadır.
Kış yağışlarının yeterli olduğu bölgemizde, ilkbahar aylarının kurak geçmesi tütün dikimlerinde daha fazla can suyu kullanılmasına neden olmuştur. Nisan ayının ilk haftasında başlayan tütün dikim işleri, kademeli dikimlerle 15 Haziran’da tamamlanmıştır. Tütün dikim makineleri ile yapılan dikimlerde, günde 6-7 dekar tütün dikilebilmektedir. Haziran ayı yağışları, çapa döneminde olan tütünlerin büyüme ve gelişmesine olumlu etki yapmış, verim yönüyle kuraklık etkisini hafifletmiştir. Erken dikilen tütünlerin kırım işleri Ağustos ayında, vaktinde ve geç dikilen tütünlerin kırım ve kurutma işleri Eylül ayında tamamlanmıştır. Dekardan 70-120 kg arasında verim alınan sezonda, ortalama verim 90 kg olarak alınabilir. Üretim döneminde verim ve kaliteyi olumsuz etkileyen hastalık ve zararlılar da görülmüştür.
Tripslerle mücadeleyi aksatan üreticilerde domates lekeli solgunluk virüsü (TSWV) hastalığı nedeniyle verim ve kalite kayıpları yaşanmıştır. Canavarotu bulaşık olan tarlalarda da verim ve kalite kayıpları yaşanmıştır. Bu yıl geçen yıllardan farklı olarak geniş alanlarda kök çürüklüğü hastalığı görülmüştür. Sıcakların bastırdığı Temmuz-Ağustos aylarında iletim demetleri tıkanan tütünlerde yeterli su akışı sağlanamadığından solgunluk, pörsüme ve kurumalar olmuştur. Mayıs ayının 10, 11 ve 12’sinde gece hava sıcaklıklarının 3°C’ye kadar düşmesiyle, tütün kılcal köklerinin zarar gördüğü, zarar gören köklerden kök çürüklüğü etmenlerinin giriş yaparak, hastalığın geniş alanlarda görülmesinin nedeni olduğunu düşünüyorum.
Denizli’de tütün üreticileri ortalama 23,5 dekar alanda tütün üretimi yapmakta ve emek yoğun olarak çalışılmaktadır. En çok kırım ve dizme döneminde işçiliğe ihtiyaç duyulmaktadır. Genellikle üretimin her aşaması aile emeği ile karşılanmakta, ihtiyaç durumunda ya yevmiyeci çalıştırılmakta ya da üreticilerin karşılıklı yardımlaşması ile kırım işleri sürdürülmektedir. Son yıllarda üretim maliyetlerinin düşürülmesi amacıyla tütünlerin ipe dizilmesi yerine, filede ve elekte kurutma yöntemleri yaygınlaşmıştır. Bölgemizde tütünlerin yaklaşık %85’lik kısmı elekte kurutulmaktadır. Bu yöntemle, kırım işçiliği maliyeti düşmektedir. Bu yıl kırım yevmiyeleri 400 TL’ye kadar çıkmıştır. Elekte kurutulan tütünlerin, el el kırımları yapılarak eleğe demet (tapa) şeklinde yerleştirilip kurutulması gerekmektedir. Uygulamada çoğunlukla tütünlerin iki seferde sıyırılarak kırımlarının yapıldığı, yaprak sap ve uçları hizalanıp eleklerde kurutulduğu gözlemlenmektedir. Gök, olgun ve geçik yaprakların aynı anda sıyrılarak kurutulması, tütün kimyası (nikotin, şeker, aromatik maddeler vb.) yönüyle istenmeyen ürünler ortaya çıkaracağından, tütünlerin ihracatı ve harmanlarda kullanımı konularında sıkıntı yaşatabilecektir.
Kurutulup istife kaldırılmış tütünlerin üreticiler tarafından Ekim-Kasım aylarında tasnif ve tavlama yapılarak kutulanacağı, Kasım-Aralık aylarında kalite ve rekolte tespiti yapacak tütün şirketlerinin, Ocak-Şubat aylarında alım ve ödeme işlemlerini tamamlayacağı beklenmektedir. Bir önceki yılın Şubat ayında başlayan üretim süreci, bir sonraki yılın Şubat ayında ancak tamamlanabilmektedir.
Ekonomi: İlimizde üretilen İzmir menşe yaprak tütünler şark tipi (oryantal) tütün sınıfındadır. Bu tütünler aromatik ve kalite özellikleri yüksek tütün grubundadır. Ege Bölgesinde üretilen tütünlerin bir kısmı Ülkemizdeki sigara sanayisinde kullanılmakta, geriye kalan kısmı ise ihraç edilmektedir.
14 bin ton tütün üretiminin olacağı, İl ekonomisine 2022 yılında 770 milyon TL gelir sağlayacağı tahmin edilmektedir. Şirketler tarafından geçen yıl başlatılan prim uygulamasının devam edeceği, kilo başına 10-15 TL prim verileceği beklenmektedir. 2021 yılında tütünden primler dahil 420 milyon TL gelir elde edilmişti.
Türkiye’de faaliyet gösteren yaprak tütün şirketleri, yazılı sözleşme usulü tütün üretimi yaptırmakta, tütünlerin alımlarını gerçekleştirmektedir. Üreticiden aldıkları yaprak tütünleri işleyerek standart hale getirmekte, tütünlerin olgunlaşmasını (fermantasyon) sağlayıp sigara şirketlerine satmaktadır. Sigara şirketlerinin verdiği sipariş miktarı ve fiyatlar, ülke içi yaprak tütün piyasasını oluşturmaktadır. Sigara üretim maliyetlerinin yanında, neredeyse bütün dünyada uygulanan yüksek vergi yükü ve rekabetçi ortam, yaprak tütün piyasasını etkileyen unsurlardan bazılarıdır. Dünya sigara şirketleri, şark tipi tütün ihtiyaçlarını Türkiye ve Balkan Ülkelerinden temin etmektedir. Türkiye, bu ihtiyacın yaklaşık 1/3’ünü karşılamaktadır. 2021 yılında Ülkemizin tütün ihracatı 52 bin ton olmuş, 258 milyon $ dolar gelir elde edilmiştir. Bu ihracatın 35 bin tonu ve 195 milyon $'ı Ege Bölgesine aittir. İzmir tütünlerinin ortalama ihraç fiyatı 5,56 $'dır.
Aşağıdaki tabloda bütün mal ve hizmetlerin satın alındığı kabul edilerek yaklaşık tütün üretim maliyeti çıkarılmıştır. Üreticiler alacakları paranın 2/3’ünü avans olarak aldıklarından, faiz kalemi değerlendirmeye alınmamıştır.
Sonuç: Nevi fiyatları tek taraflı olarak alıcı tarafından belirlenmektedir. Çiftçilerin örgütsüz olması, ekonomik bakımdan güçlü olan tütün şirketleri karşısında elini zayıf bırakmaktadır. Ege Bölgesinde tütün üretimi, şirketlerin verdiği avanslarla yürütülmektedir. Avansın azalması veya kesilmesi tütün üretimini sekteye uğratabilecektir.
Ürün birim fiyatlarının enflasyon artışının altında kalması, üretici gelirini düşürmektedir. Tütün üretim sözleşmelerine, avans dışında tahakkuk edecek miktara enflasyon farkı uygulama maddeleri eklenmelidir.
Tütünlerin üretim yılı içinde alım çalışmaları tamamlanmalıdır.
İhracata konu bu tütünler, havza bazlı destekleme modeli içine alınmalıdır
Denizli’de bilinen ikiyüz yıllık üretimi olan tütünün, 2022 yılı üretimi tamamlandı. Son yıllarda tütün tarımı, başka geçim kaynağı olmayan yoksul ailelere özgü bir üretim haline geldi. Tütüncüyü 3-5 dekarlık tarlasının başında tutarak, insanca yaşamasını sağlayacak fiyat politikası uygulanmalıdır.
Tütün üreticilerinin yaş ortalaması yükseldi, tütüncümüz yaşlandı. Ege Bölgesinde üretimin sürdürülebilirlik alanı her geçen yıl daralmaktadır. 2022 yılı tütün piyasasının üretici ve alıcıların memnuniyetiyle, sorunsuz sonuçlanması temennisiyle…
15 Ekim 2022